تجارت روسیه و انگلیس با ایران در زمان ناصرالدین شاه

چنانچه براساس اطلاعات موجود، سالانه نزدیک به پنج میلیون و نیم منات مال‌التجاره به خاک ایران وارد شده و در مقابل آن تنها دو میلیون و نیم منات مال‌التجاره از ایران به انگلستان صادر می‌شد.

از این رو، مشخص است، تنخواهی که سالانه به‌صورت نقدی از ممالک روسیه به ایران می‌آمد و مبلغی نیز از ایران بدان منضم می‌شده به انگلستان برمی‌گشت. باید در نظر داشت که یکی از علل عقب ماندن تجارت روسیه از ممالک ایران، اعتنا نداشتن روس‌ها به رونق و ترقی تجارت بود. چون روسیه نیازمند به محصولاتی بود که از ایران به آنجا سرازیر می‌شد.

اما انگلستان به‌واسطه در اختیار داشتن هندوستان و سایر مستملکات خود از آن محصولات بی‌نیاز بود. علاوه براین، انگلیسی‌ها در تلاش بودند با صنایع و تولیدات خود، از احتیاج به خارجه بی‌نیاز شوند، ولی در مملکت روسیه کار برعکس این بود و به این مسائل توجه چندانی نمی‌شد.

منبع: روزنامه اختر، دوشنبه ۵ محرم ۱۳۰۷/  ۲ سپتامبر ۱۸۸۹: س ۱۶، ش ۱، ص ۷. به نقل از تاریخ‌پژوهی.