تاریخ اقتصادی خوانسار در عصر قاجار

در این دوره صنایع و هنرهایی چون منبت‌کاری، نقاشی روی چوب، رنگرزی، دباغی، مسگری، قالیبافی، سفالگری و تفنگ‌سازی در خوانسار رونق بسیاری داشته است. در این میان، منبت‌کاری و تولید و تزئین آثار چوبی از جایگاهی ویژه برخوردار بوده به‌گونه‌ای که حتی برخی از این تولیدات وارد کاخ‌های برخی اشراف وقت، نظیر مهدعلیا، مادر ناصرالدین شاه می‌شده است.

قاشق‌های چوبی تزئینی شهر هم چنان اهمیتی داشته که بسیاری از سفرنامه‌نویسان و جغرافیانویسان این دوره حین بازدید خوانسار از آنها یاد کرده‌اند. از جمله می‌توان به مکتوبات سلطان محمد میرزای قاجار اشاره کرد که ضمن توصیف موقعیت طبیعی خوانسار یا «خُنسار» بیان می‌دارد که سکنه آن در صنعت قاشق‌تراشی شهرت دارند و حتی به تولید جعبه‌های چوبی منبت مشبک بسیار عالی نیز می‌پردازند.

به‌واسطه تولید نسبتا زیاد قاشق‌های چوبی در خوانسار، بسیاری از این آثار به مناطق مختلف صادر می‌شده و در بازارهای دیگر شهرها نیز به فروش می‌رسیده است.

به‌عنوان نمونه می‌توان به بازار دزفول اشاره کرد که قاشق‌های ظریف خوانساری در آن فروش بسیار زیادی داشته و حتی بسیاری از عشایر منطقه، مخصوصا عشایر بختیاری، از آنها استفاده می‌کرده‌اند. از دیگر محصولات ارزشمند خوانسار عسل، گز انگبین، توتون، تنباکو و خشکبار بوده که به مناطق دور و نزدیک صادر می‌شده و شهرت آنها در سایر مناطق ایران توجه سیاحان و سفرنامه‌نویسان را نیز جلب می‌کرده است.

میزان صادرات کالاهای تولیدی خوانسار به اندازه‌ای بوده که حتی در تهران، پایتخت وقت قاجاریه، کاروانسرایی مختص به کالاهای خوانساری و معروف به «سرای خوانساری‌ها» ساخته شده بوده که در نزدیکی مسجد جامع قرار داشته و در آن اجناسی مثل گز انگبین به فروش می‌رسیده است. این بنا امروز کاملا تخریب شده و از بین رفته است.

علاوه‌بر تهران، توتون و تنباکوی این شهر به مراکزی چون شوشتر و دزفول هم صادر می‌شده و برخی منابع تاریخی به آن اشاره مختصری کرده‌اند.

منبع: حسن کریمیان و حسین صدیقیان، «تاریخ اجتماعی و اقتصادی شهر خوانسار در عصر قاجار»، پژوهش‌های ایرانشناسی ۱۳۹۴.